حضورقلب در نماز
نحوه ی استفاده از نماز
استفاده ی ما از روح نماز بسیار متفاوت است ، کسانی هستند که با دو رکعت نماز به معراج می رسند. خواندن نمازدر اول وقت و بجا آوردن مستحبات آن ، همه ی پیکره ی نماز است .
سر محرومیت ، از برکات و آثار نماز
سر محرومیت از برکات و آثار نماز، این است که ما نماز را همین حرکات و گفتنی هایی می دانیم که بر زبان می رانیم .کار بعضی از نمازگزاران شبیه کار کسانی است که ادای نماز خوان ها را در می آورند. دراین صورت ، آیا می توان انتظارمعراج داشت ؟! بسیاری از نماز خوانها پس از اتمام نماز، مرتکب گناه می شوند و با خروج از مسجد، نمیتوانند چشم و گوششان را کنترل کنند. بدتر این که گاه ، در مسجد به جای تعقیبات نماز به غیبت ، استهزا و مسخره کردن مؤمنین روی می آورند و نماز، آنان را از کار زشت باز نمی دارد.(2)
رسول خدا(ص ) در کلامی به امام علی (ع ) نمازهای پنج گانه را، به نهری تشبیه کرد که از جلوی خانه ی نماز گزاران می گذرد و آنان پنج بار خود را داخل آن نهر شستشو می دهند. آیا در این صورت ، بدن ، کثیف و آلوده خواهد بود؟(3) اما چرا نماز، آنان را از گناه باز نداشت ؟ راز مطلب ، در این است که نمازشان بی روح است . بنابر این باید در کالبد وشکل ظاهری نماز روحی دمید و به تدریج خود را به نماز خوان های واقعی نزدیک کرد.
راه کارهای دست یابی به نماز واقعی
برای دست یابی به این هدف ، می توان از روش هایی استفاده کرد.
1- راه کارهایی پیش از شروع نماز
2- راه کارهایی به هنگام اقامه ی نماز
نخست ، به تدابیری که برای پیش از نماز مطرح شده است ، توجه میکنیم :
1- فکر کردن در فرق بین نماز با حضور و بی حضور
درباره ی فواید توجه به نماز و ضررهایی که ممکن است از غفلت و بی توجهی به نماز نصیب ما شود، بیندیشیم ،چون هر کار اختیاری ، وقتی عزم جدی برای انجامش پیدا می شود که فرد باور کند اقدام به این کار سودمند و ترک آن زیان بار است .
یکی از اسمای روز قیامت «یوم الحسره » است ; یعنی ، وقتی آدم میفهمد که چه فرصت هایی را از دست داده و چه سودهایی می توانسته ببرد که از دست داده است .
2- وداع آخرین با نماز
تصور این معنا که این نماز، ممکن است نماز آخر او باشد، از جمله چیزهایی است که می تواند به حضور قلب درنماز کمک نماید. اگر نمازگزار، چند دقیقه پیش از نماز بنشیند و به خودش تلقین کند که شاید این ، آخرین نماز من باشد، این انگیزه در او ایجاد می شود که حواسش را بیشتر جمع کند. امام علی (ع ) فرمودند: «اذا صلیت صلاه فریضه فصلها لوقتها صلاه مودع یخاف آن لایعود الیه ابدا”»(4) ، یعنی وقتی می خواهی نماز بخوانی ، فکر کن این ، آخرین نمازی است که بجا می آوری . آیا نماز گزار می تواند یقین داشته باشد که همین نماز را به پایان می برد، تا چه رسد به آن که یقین به ساعت بعد و نماز بعد داشته باشد؟!
3- تجسم حضور در محضر خداوند
نمازگزار، پیش از شروع نماز فکر کند با چه کسی می خواهد روبرو شود، هر قدر می تواند، این معنا را در ذهن خودش مجسم کند، بلکه از معنا فراتر رود و مقداری حقیقت این امر را دریابد که در حال نماز با کسی سخن می گویدکه او سخنش را می شنود، به عمق قلب او توجه دارد و خاطراتی را که به قلبش خطور می کند، برای او آشکار است .دراین صورت است که وقتی ، «الله اکبر» را گفت ، حواس او پیش کسب و کار و در پی درس و بحثش نخواهد رفت . شما،اگر چند دقیقه در یک اتاق در بسته ، به تنهایی بنشینید و فقط تصور کنید که پشت این پرده ی آویخته ، کسی - حتی یک بچه - رفتار شما را زیر نظر دارد، هر چند شما او را نمیبینید، حواستان را بیشتر جمع می کنید و رفتارتان با زمانی که این احساس را نداشته باشید فرق می کند، از این رو بعضی از حرکت ها و رفتارها را انجام نمی دهید; پس اگر ما در نمازسعی کنیم حضور خدا را به اندازه ی حضور یک فرد عادی از پشت پرده قبول داشته باشیم ، در نوع رفتار ما تأثیرخواهد گذاشت . اگر می خواهید عبادتتان خوب باشد، باید آن چنان عبادت کنید که گویا خدا را می بینید. اقلا،این معنا را در ذهن خود حاضر و تقویت کنید که کسی هست که اگر شما او را نمی بینید، او شما را می بیند.
امام صادق (ع ) فرمودند: «زمانی که مشغول نماز می شوی مثل کسی که وداع کند با نماز و ترس دارد که دیگر به آن نرسد، نماز بخوان ; پس از آن چشمت را بدوز به موضع سجودت . بدان که تو پیش روی کسی ایستاده ای که او تو رامی بیند و تو او را نمی بینی.»(5)
آن حضرت ، در یک نماز مستحبی ، وقتی به « مالک یوم الدین» رسیدند، آن قدر این جمله را تکرار کردند تا از حال رفتند. از حضرت پرسیدند این چه حالی بود؟ فرمودند: «به این آیه که رسیدم ، آن قدر تکرار کردم که گویا از نازل کننده اش شنیدم .» یعنی نماز را به گونه ای می خواندند که گویا دارند قرآن را از نازل کننده اش می شنوند.
پی نوشت ها:
1. بقره ، 45.
2. عنکبوت ، 45.
3. محمد محمدی ری شهری ، میزان الحکمه ، ترجمه : حمیدرضا شیخی ، ج 7، ح 10559، ص 3098.
4. مجلسی ، بحارالانوار، ج 10، ب 7، ح 1، ص 107; الفقیه ، ج 1، ح 916، ص 303.
5. روح الله موسوی خمینی(ره) ، چهل حدیث ، 1371، ص 431.
مکان نمازگزار 2
.۲ بی حرکت باشد
مکان نمازگزار باید بی‌حرکت باشد یعنی طوری باشد که شخص نمازگزار بتواند با آرامش بدن و بدون تکان، نماز بخواند، بنابراین نماز در جاهایی که بی اختیار تکان می‌خورد، مانند خودرو و یا بعضی تخت‌های فنری و امثال آن صحیح نیست، مگر هنگامی که به خاطر تنگی وقت و غیر آن مجبور باشد در چنان مکانی نماز بخواند.
توجه:
-بر مسافرانی که با اتوبوس‌های بین شهری سفر می‌کنند واجب است که در صورت خوف از فوت نماز، از راننده بخواهند که اتوبوس را در مکان مناسبی متوقف نماید، و بر راننده اجابت درخواست آنان واجب است، و اگر به علت عذر مقبول و یا بدون دلیل از توقف اتوبوس خودداری کند، در این صورت، تکلیف مسافران اگر خوف فوت وقت داشته باشند، این است که نماز را در اتوبوس در همان حال حرکت بخوانند و تا آنجا که امکان دارد جهت قبله، قیام، رکوع و سجود را رعایت کنند.
-بر کسانی که با قایق به مأموریت فرستاده می‌شوند و وقت نماز آنها می‌رسد، به طوری که اگر در همان زمان، نماز نخوانند، بعد از آن نمیتوانند نماز خود را داخل وقت بخوانند واجب است که نماز را در وقت آن به هر صورتی که ممکن است، ولو در داخل همان قایق بخوانند.
۳. ازجاهایی نباشد که توقف در آن حرام استمکان نمازگزار باید از جاهایی نباشد که توقف در آن حرام است، مانند جایی که جان انسان در خطر جدّی است، و نیز جاهایی نباشد که ایستادن یا نشستن بر روی آن حرام است، مانند فرشی که نام خدا، یا آیات قرآنی بر همه جای آن نقش بسته است.
۴. جلوتر از قبر پیغمبر(ص) و امام(ع) نایستدنمازگزار باید در هنگام نماز جلوتر از قبر پیغمبر(ص) و امام(ع) نایستد، ولی مساوی قبر اشکال ندارد.
۵. محل سجده‌ی نمازگزار پاک باشدمحل سجده‌ی نمازگزار باید پاک باشد، ولی اگر مکان نمازگزار به غیر از جایی که پیشانی را بر آن می‌گذارد، نجس باشد اشکالی ندارد و نماز صحیح است.
۶. موجب نجاست لباس و بدن نمازگزار نشودمکان نمازگزار، اگر نجس است طوری تر نباشد که به بدن یا لباس او سرایت کند، بنابراین اگر مکان نمازگزار نجس باشد، ولی نجاست آن به لباس یا بدن وی سرایت نکند و محل سجده هم پاک باشد نماز خواندن در آن مکان اشکال ندارد.
۷. میان زن و مرد در حال نماز بنا بر احتیاط واجب حداقل یک وجب فاصله باشدبنا بر احتیاط واجب باید میان زن و مرد در حال نماز حداقل یک وجب فاصله باشد، و در این صورت اگر زن و مرد محاذی یکدیگر بایستند یا زن جلوتر از مرد بایستد، نماز هر دو صحیح است.
۸. مسطح باشدلازم است که جای پیشانی نمازگزار از جای زانوها و سر انگشتان پای او، بیش از چهار انگشت بسته بلندتر و یا پست‌تر نباشد.
* دو نکته در ارتباط با مکان نمازگزار-به جا آوردن نماز واجب در داخل خانه‌ی کعبه مکروه است، ولی احتیاط واجب آن است که بر بام کعبه نماز نخواند.
-نماز خواندن بر سجاده‌یی که شکلهایی روی آن رسم شده و یا بر مهری که دارای نقش است فی نفسه اشکال ندارد، ولی اگر به گونه‌یی باشد که بهانه به دست کسانی دهد که تهمت به شیعه می‌زنند، تولید آن و نماز خواندن بر آن جایز نیست، و همچنین اگر موجب تفرق حواس و از بین رفتن حضور قلب در نماز شود کراهت دارد.
منبع:
رساله آموزشی آیت الله خامنه ای
مکان نمازگزار 1
شرایط مکان نمازگزار:
۱. مباح باشد. (یعنی غصبی نباشد).
۲. بی حرکت باشد.
۳. از جاهایی نباشد که توقف در آن حرام است.
۴. جلوتر از قبر پیغمبر(ص) و امام(ع) نایستد.
۵. محل سجده‌ی نمازگزار پاک باشد.
۶. موجب نجاست لباس و بدن نمازگزار نشود.
۷. میان‌زن‌و مرد در حال نماز بنا بر احتیاط واجب حداقل یک وجب فاصله باشد.
۸. مسطح باشد.
* ۱. مباح باشد
الف) مکان نماز باید غصبی نباشد. نماز در جای غصبی هر چند که بر روی فرش و تخت غیر غصبی باشد، باطل است.
ب) اگر در جایی که نمی‌داند یا فراموش کرده غصبی است نماز بخواند، نماز او صحیح است. همچنین اگر نداند تصرف در جای غصبی حرام است.
ج) کسی که با دیگری در ملکی شریک است در صورتی که سهم هر یک از دیگری جدا نباشد، نمی‌تواند بدون رضایت شریکش در آن ملک نماز بخواند.
توجه:
-زمینی که قبلاً وقف بوده و دولت آن را تصرف نموده و در آن مدرسه ساخته است، اگر احتمال قابل توجهی داده شود که تصرف مذکور مجوّز شرعی داشته است، نماز خواندن در آن مکان اشکال ندارد. همچنین زمین بعضی از مدارس که از صاحبان آن بدون رضایت آنها گرفته شده است، اگر احتمال قابل توجهی داده شود که مسؤول ذیربط به استناد و مجوّز قانونی و شرعی اقدام به احداث مدارس در آن اراضی نمود نماز خواندن در آن اشکال ندارد.
-شخصی که در یک خانه‌ی دولتی زندگی می‌کند که مدت سکونت وی در آن به پایان رسیده و حکم تخلیه نیز به او ابلاغ شده است، اگر از طرف مسؤولین ذیربط، مجاز به استفاده از آن خانه بعد از مهلت مقرر نباشد، تصرفات او (و از جمله نماز خواندن) در آن حکم غصب را دارد.
-نماز خواندن و تصرفات دیگر در اداره‌یی که در گذشته قبرستان بوده اشکال ندارد، مگر این که از طریق شرعی ثابت شود زمینی که ساختمان مذکور در آن ایجاد شده، وقف برای دفن اموات بوده و به طریق غیر شرعی تصرف گردیده و در آن ساختمان سازی شده است.
- نماز خواندن در پارک‌های فعلی و غیر آن اشکال ندارد، و به صرف احتمال غصب و این که مالکیت زمین‌های پارکها مشخص نیست توجهی نمی‌شود.
-زمینی که صاحب آن راضی به تملک آن توسط دولت نیست و عدم رضایت خود را نسبت به اقامه‌ی نماز و مانند آن در زمین مذکور اعلام نموده است، اگر گرفتن زمین از مالک شرعی آن طبق قانونی که توسط مجلس شورای اسلامی وضع و به تأیید شورای نگهبان رسیده است انجام شده باشد، نماز خواندن و تصرفات دیگر در آن مکان اشکال ندارد.
-شرکت‌ها و مؤسسه‌هایی که امروزه در اختیار دولت قرار دارد و توسط دادگاه شرع از صاحبان آنها مصادره شده است، اگر احتمال داده می‌شود که قاضی صادرکننده‌ی حکم مصادره، با صلاحیت قانونی و بر اساس موازین شرعی و قانونی، اقدام به صدور حکم کرده است، عمل او شرعاً محکوم به صحت است، و بنابراین نماز خواندن و تصرفات دیگر در آن مکان جایز است و حکم غصب بر آن منطبق نیست.
-مکان‌هایی که دولت ظالم آنها را تصرف می‌کند، در صورت علم به غصب، احکام و آثار مغصوب بر آنها مترتب است، (بنابراین نماز خواندن در آن جایز نیست).
منبع:
رساله آموزشی آیت الله خامنه ای