تفسیر اجمالی سورة حمد در کلام رسول خدا (ص)
هنگانی که بنده می گوید :
» بسْمِ اﷲِ الرحْمنِ الّرّحیمِ« خداوند بزرگ می فرماید: بنده ام به نام من آغاز کـرد ، و بـر من است که کارهای او را به آخر برسانم و در همه حال او را برکت دهم . و هنگامی که بنده می گوید : » الﹾحَمْدُ ﷲِ رَبِّ الﹾعالﹶمین « خداوند بزرگ می فرماید : بنده ام مرا حمد و ستایش کرد ، و دانست نعمت هایی را که دارد از ناحیة من است ، و بلاهـا را نیز من از او دور کردم. گواه باشید که من نعمت های سرای آخـرت را بـر نعمـت هـای دنیای او می افزایم ، و به بلاهای آن جهان را نیز از او دفـع مـی کـنم ، همـان گونـه کـه بلاهای دنیا را دفع کردم . و هنگامی که می گوید: » الرَّ حْمنِ ال ّرّحیمِ« خداوند می فرماید: بنده ام گواهی داد که من رحمان و رحیمم ، گواه باشید که بهرة او را از رحمتم فراوان مـی کـنم ، و سـهم او را از
عطایم افزون می سازم .
و هنگامی که می گوید: » مالکِ یوْمِ الدّینِ« او می فرماید: گواه باشید همان گونه که او حاکمیت و مالکیت روز جزا را از آن من دانست ، من در روز حساب حـسابش را آسـان می کنم ، حسناتش را می پذیرم و از سیئاتش صرف نظر می کنم . و هنگامی که می گوید: » اّیاکَ نﹶعُْ بدُ« خداوند بزرگ می فرماید: بنده ام راست می گوید، تنها مرا پرستش می کند ، من شما را گواه می گیرم بر این عبادت خالص ثوابی به او میدهم که همة کسانی که مخالف او بودند به حال او غبطه خورند .و هنگامی که می گوید: » اّیاکَ نﹶسْتعینُ« خداوند می گوید: بنده ام از من یاری جـسته ،و تنها به من پناه آورده. گواهی باشید که او را در کارهایش کمک می کنم ، در سختیها به فریادش می رسم و در روز پریشانی دستش را می گیرم .
و هنگامی که می گوید: » اهْدِنا الصِّ راطﹶ الﹾمُسْْتﹶقیم ... « ( تا آخر سوره ) خداوند می فرماید : این خواستة بنده ام برآورده است ، و هر چه می خواهد از من بخواهد ، که مـن اجابـت خواهم کرد . آنچه امید دارد به او می بخشم و از آنچه بیم دارد ایمنش می سازم «
منبع:
( عیون اخبار الرضا (ع) ، طبق نقل المیزان ، ج ١ ، ص ٣٧ )
خشوع در نماز
امیر مؤمنان (ع) از رسول خدا (ص) روایت کرده که فرمود: نماز مرکب از چهار سـهم و قسم می باشد: قسمتی از آن ، وضوی کامل با تمام شرایطش می باشد ، و سهمی از آن رکوع ، و سهمی از آن سجود ، و قسمت دیگر آن خشوع می باشد. عرض شد : یا رسول اﷲ! خشوع چیست ؟ فرمود: تواضع و خود کوچک بینی در پیشگاه خداوند در نماز مـی باشد و به این که بنده با قلب و تمامی وجودش متوجه پرودگار بزرگ بـشود. پـس اگـر رکوع ، و سجود و سایر سهام و قسمتهای نماز را کامل انجام دهد ، نمازش به آسمان بالا می رو د ، و از برای آن نوری است که تلألو دارد و مـی درخـشد ، و درهـای آسـمان بـه رویش گشوده می گردد ، خطاب به صاحبش می کند و می گوید : تو مرا حفظ کردی و با حفط شرایط انجام دادی ، خدا تو را حفظ گرداند و ملائکـه مـی گوینـد: درود خـدا بـر صاحب این نماز( که با کامل او را اقامه نموده) . ولی اگر قسمتهایی از نمـاز را کامـل و صحیح انجام نداده باشد ، نمازش بالا می رود ، در حالی که ظلمتـی آن را فـرا گرفتـه ، و درهای آسمان به روی آن نماز بسته می گردد ، به صاحبش می گوید: مرا ضایع کـردی ،خدا تو را ضایع گرداند و آن نماز به صورت صاحبش زده می شود .
منبع:نماز از دیدگاه قرآن و حدیث ، ص ١١٦ و ١١٧
راهکارهایی جهت ترویج نماز از طریق اجتماع
در نوشتار ذیل، پیشنهادهایی برای استفاده از برخی نهادهای اجتماعی به منظور گسترش فرهنگ نماز مطرح شده است.
مساجد
1. به تعداد کافی مسجد در سطح شهر موجود باشد و هر خانه و خانواده به یک “مسجد محل” دسترسی داشته باشد.
2. ظاهر و محیط مسجد، جذاب یعنی تمیز، زیبا، ساده، خوش بو، آرامش بخش و دوست داشتنی باشد و صدای اذان زیبا از آن به گوش برسد.
3. کارگزاران مسجد اعم از امام جماعت، هیات امناء و خادمان، دارای خلق و خویی نیکو بوده، به نماز گزاران کم سن و سال‌تر، توجهی ویژه داشته باشند.
4. زمینه‌ای فراهم شود تا تجربه‌هایی خوشایند برای نوجوانان در مسجد شکل گیرد؛ مانند احترام و تکریم، تشویق لفظی، همکاری خواستن از آنان در فعالیت‌های روزمره مسجد با جایزه دادن در مناسبت‌ها و...
5. از مدارس نزدیک برای شرکت در جماعت دعوت شود و سپس از آن‌ها با ناهار، افطار و... پذیرایی کنیم.
6. هیات‌های مذهبی در مناسبت‌های مذهبی از نوجوانان دعوت کنند و برنامه‌هایی متنوع با رویکردهای فرهنگی و مذهبی تدارک ببینند.
7. در اوقات فراغت دانش‌آموزان و ساعات اضافی هفته، کلاس‌های مختلف همراه با احکام تشکیل شود و کتابخانه، نوارخانه و سی‌دی سرای حاوی مطالب آموزنده مذهبی فراهم باشند.
رسانه
1. عوامل دست اندرکار، خود معتقد و وارسته باشند.
2. پرهیز از شعارزدگی و پردازش سطحی و ظاهرگرایی صرف. (البته شعار هم لازم است)
3. محور قرار گرفتن خدا، معنویت و ایمان
4. نشان دادن جذابیت‌های مسجد، نماز جمعه، روحانیت و نهادهای مذهبی
5. در مصاحبه با افراد نمونه و موفق، از اثر نماز و ارتباط با خدا در زندگی آن‌ها پرسیده شود.
6. طیف‌های جامعه از نماز خود (اولین نماز، تقید، اول وقت، جماعت و...) و از ارتباط با خدا سخن بگویند.
7. با تشکیل جلسات پرسش و پاسخ، پرسش‌های مذهبی، مشکلات عقیدتی و مسائل احکام پاسخ داده شود.
8. موارد مخصوص صدا و سیما
- پخش مستقیم و زنده قرائت قرآن و نماز و به ویژه اذان، در زمان آن.
- همت ویژه برای نماز اول وقت قائل شدن: پخش کامل نماز و مهلت دادن برای اقامه نماز اول وقت و پخش نکردن برنامه جالب در آن زمان و حتی تذکر به بیننده و شنونده به طور غیرمستقیم (برای مثال: اکنون که نماز اول وقت می‌خوانید، ما را هم دعا کنید و...)
- بهره‌گیری از لحظات مناسب و حساس برای این اهداف و رشد فرهنگ و آگاهی در جامعه به جای سرگرمی صرف. برای نمونه، کارشناسان مسائل مذهبی صحبت کنند یا داستان‌های مذهبی پخش شود،
- فیلم‌های خوش ساخت با خصوصیت بندهای یک تا چهارم تهیه شود و فرد مذهبی و نمازگزار در آن، شخصیت مثبت فیلم باشد: با اخلاق، جذاب، و بدون داشتن مسابقه در نقش‌های منفی فیلم‌های قبلی.
مکان‌های عمومی
1. همه جا صدای اذان به گوش برسد.
2. همه جا امکانات وضو گرفتن فراهم باشد.
3. همه جا نمازخانه مناسب وجود داشته و در معرض دید باشد.
4. خدمات در زمان نماز به حداقل ممکن برسد.
نهادهای فرهنگی مرتبط
1. بررسی و جمع‌بندی تحقیق‌های گوناگون ارائه شده در طول سال‌های گذشته
2. تهیه پوسترها و بنرهای هنری برای ترویج فرهنگ نماز و نصب در مکان‌های عمومی و مدارس
3. تهیه اذان‌های متنوع و زیبا
4. تهیه بسته‌های آموزشی (آموزش نماز و احکام آن، فلسفه نماز و... برای سنین مختلف) به صورت نوار یا سی‌دی و پخش آن در سطح جامعه. و در سطح بالاتر هر آموزشی که مربوط به مذهب باشد.
5. اعزام مبلغ و امام جماعت مناسب با هر محیط برای تبلیغ برپایی نماز به فراخور محیط، در مدارس، روستاها، محل‌های اجتماع مردم و...
6. برپایی کلاس‌های احکام نماز و کلاس‌های فلسفه نماز...
7. اعزام سخنرانی‌های قوی و جذاب به مدارس و...
8. تشکیل جلسات ارتباط با خدا (دعای کمیل، ندبه، توسل، زیارت عاشورا و...)
9. ارائه برنامه‌های آموزنده، معنوی و جذاب برای جشن تکلیف مدارس.