وضو در آینه ی احادیث

وضو کلید نماز
قال رسول الله – صلى الله علیه وآله -:…والوضوء مفتاح الصلاة ؛
… وضو کلید نماز است .
(نهج الفصاحه ، حدیث ۱۵۸۸)

وضو در هواى سرد
قال الباقر – علیه السلام -:ثلاث کفارات فاسباغ الوضوء فى السبرات و بالمشى باللیل و النهار الى الجماعات و المحافظة على الصلوات ؛
سه چیز است که جبران کننده و محو کننده گناه است :
۱ – کامل گرفتن وضو در هواى بسیار سرد.
۲ – راه رفتن در شب و روز به سوى جماعتهاى اسلامى (نماز جماعت و جمعه ).
۳ – مراقبت بر انجام صحیح نمازها.
(معانى الاخبار، ص ۳۱۴)

آداب وضو
قال الصادق – علیه السلام -:من توضا و تمندل کتبت له حسنة ، و من توضا و لم یتمندل حتى یجف وضوئه کتبت له ثلاثون حسنة ؛
کسى که وضو بگیرد و خود را با حوله خشک نماید، یک حسنه براى او نوشته مى شود، و هر که وضو بگیرد و خشک نکند، بلکه صبر نماید تا اعضاء وضو به خودى خود خشک شود، سى حسنه براى او نوشته مى شود.
(بحارالانوار، ج ۸۰، ص ۳۳۰)

تاثیر وضو
قال رسول الله – صلى الله علیه وآله -:خللوا بین اصابعکم لایخلل الله بینها بالنار ؛
هنگام وضو میان انگشتان خود فاصله دهید تا خدا به وسیله آتش میان آنها را فاصله ندهد.
(نهج الفصاحه ، ص ۳۰۶)

مقدار آب وضو
قال رسول الله – صلى الله علیه وآله -:الوضوء مد و الغسل صاع و سیاتى اقوام یستقلون ذلک فاولئک على خلاف سنتى ؛
براى وضو ده سیر آب و براى غسل ، سه کیلو آب کافى است ، ولى افرادى در آینده مى آیند که این مقدار را کم مى شمارند (و آب زیادى مصرف خواهند کرد) که آنها بر خلاف راه من مى روند.
(محجة البیضاء، ج ۱، ص ۳۰۱)

نصف ایمان
قال رسول الله – صلى الله علیه وآله -:الوضوء نصف الایمان ؛
وضو گرفتن نیمى ازایمان است .
(بحارالانوار، ج ۸۰، ص ۲۳۸)

اثر تجدید وضو
قال رسول الله – صلى الله علیه وآله -:الوضوء على الوضوء نور على نور ؛
وضوى پس از وضو بسیار پسندیده است .
(محجة البیضاء، ج ۱، ص ۳۰۲)

تجدید وضو
قال رسول الله – صلى الله علیه وآله -:من جدد وضوءة من غیر حدث جدد الله توبته من غیر استغفار ؛
هرکس وضویش را بدون اینکه باطل شود تجدید کند، خداوند توبه اش را بدون استغفار تجدید مى کند.
(محجة البیضاء، ج ۱، ص ۳۰۲)

پاکى به وسیله وضو

قال الرضا – علیه السلام -:… لان یکون العبد طاهرا اذا قام بین یدى الجبار عند مناجاته ؛
… چون وضو یک ادب در برابر خدا است ، بنده به هنگام نماز، وقتى که دربرابر خداوند مى ایستد، پاک باشد.
(بحارالانوار، ج ۶، ص ۶۴)

وضو هنگام خواب
قال رسول الله – صلى الله علیه وآله -:من باب على طهر فکانما احیى اللیل ؛
کسى که شب را با وضو بیارامد، گویى که تمام شب را به احیاء و عبادت گذرانده است .
(وسائل الشیعه ، ج ۱، ص ۲۶۶)

آثار وضو
قال رسول الله – صلى الله علیه وآله -:امتى الغر المحجلون من اثار الوضوء یوم القیامة ؛
امت مرا دست و پاى نورانى باشد روز قیامت ، از آثار وضوء که در دنیا گرفته باشد.
(شهاب الاخبار، ص ۱۲۲)

مسواک و وضو
قال رسول الله – صلى الله علیه وآله -:السواک شطر الوضوء ؛
مسواک کردن جزئى از وضو است .
(محجة البیضاء، ج ۱، ص ۲۹۷) 

اذان در کلام معصومین علیهم السلام

اذان به خاطر خدا
قال رسول الله – صلى الله علیه وآله -:المؤ ذن المحتسب کالشاهر بسیفه فى سبیل الله القائل بین الصفین ؛
اذان گویى که به خاطر خدا اذان بگوید، مانند کسى است که در راه خدا شمشیرش را از غلاف بیرون مى آورد، و بین دو صف (کفر و اسلام ) جنگ مى کند.
(بحارالانوار، ج ۸۱، ص ۱۴۹)


نخستین اذان گو
قال رسول الله – صلى الله علیه وآله -:ان اول من سبق الى الجنة بلال … لانه اول من اذن ؛
بلال نخستین کسى است که به سوى بهشت پیشى گرفت ، چون که او نخستین کسى بود که اذان گفت .
(وسائل الشیعه ، ج ۴، ص ۶۱۴)


شنیدن اذان و شرکت در نماز جماعت
قال على – علیه السلام -:من سمع النداء فلم یجبه من غیر علة فلا صلاة له ؛
هرکه بانگ (اذان ) را بشنود و بدون علت بدان پاسخ ندهد، پس نمازى براى او نیست .
(وسائل الشیعه ، ج ۵۵، ص ۳۷۵)


هنگام شنیدن اذان
قال الصادق – علیه السلام -:اذن کلما سمعت الاذان کما یوذن الموذن ؛
وقتى صداى اذان موذن را شنیدى ، اذان بگو.
(بحارالانوار، ج ۸۱، ص ۱۷۴)


اهل آسمان و شنیدن اذان
قال رسول الله – صلى الله علیه وآله -:ان اهل السماء لایسمعون من اهل الارض شیئا الا الاذان ؛
همانا اهل آسمان نمى شنوند از اهل زمین چیزى مگر اذان را.
(میزان الحکمه ، ج ۱، ص ۸۲)


مزد موذن
قال على – علیه السلام -:لاباس ان یجرى علیه من بیت المال ؛
براى موذن از بیت المال مزدى بدهند، اشکالى ندارد.
(بحارالانوار، ج ۸۱، ص ۱۶۱)


رفع بداخلاقى به وسیله اذان
عن ابى عمیر، عن هشام بن سالم ، قال – علیه السلام -:و من ساء خلقه فاذنوا فى اذنه ؛
کسى که اخلاقش بد است در گوش او اذان بگویید.
(میزان الحکمه ، ج ۱، ص ۸۴)


اذان و اقامه در گوش نوزاد
قال الصادق – علیه السلام -:المولود اذا ولد یوذن فى اذنه الیمنى و یقام فى الیسرى ؛
فرزند وقتى به دنیا آمد، در گوش راست او اذان و در گوش چپ او اقامه بگویید.
(مکارم الاخلاق ، ص ۲۶۱)


نماز همراه با اذان و اقامه
قال على – علیه السلام -:من صلى باذان و اقامة صلى خلفه صف من الملئکة لایرى طرفاه و من صلى باقامة صلى خلفه ملک ؛
هرکس که نماز خود را با اذان و اقامه بخواند، صفى از فرشتگان پشت سر او به نماز مى ایستد که دو طرف آن صف دیده نمى شود و هر کس نماز خود را با اقامه تنها بخواند، یک فرشته پشت سر او نماز مى گزارد.
(ثواب الاعمال ، ص ۵۸)


دعاى بین اذان و اقامه
قال رسول الله – صلى الله علیه وآله -:الدعاء بین الاذان و الاقامة لایرد؛
دعاى بین اذان و اقامه رد نمى شود.
(شهاب الاخبار، ص ۴۴)

حدیث در رابطه با اذان و نماز

پیامبر (ص): ثَلاثٌ لَو یَعلَمُ النّاسُ ما فیهِنَّ ما اُخِذنَ اِلاّ بِسَهمَةٍ حِرصا عَلى ما فیهِنَّ مِن الخَیرِ وَ البَرَکَةِ: اَلتَّذینُ بِالصَّلاةِ وَ التَّهجیُر بِالجَماعاتِ وَ الصَّلاةُ فى اَوَّلِ الصُّفوفِ؛
سه چیز است که اگر مردم آثار آن را مى‏دانستند، به جهت حریص بودن به خیر و برکتى که در آنها هست، به قرعه متوسل مى‏شدند: اذان نماز، شتاب به نماز جماعت و نماز در صف اول.

کنزالعمّال، ح ۴۳۲۳۵

تفاوت وضوى شیعه و اهل سنت

* آیا در کتاب‌هاى اهل سنت مانند صحاح سته (کتاب‌هاى شش‌گانه اهل‌سنّت)، روایاتى وجود دارد که نشان دهد پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)دقیقاً مانند ما پیروان اهل‌بیت: وضو مى‌گرفته، و نماز مى‌خوانده است؟ تفاوت در نمازهاى اهل تشیع و تسنن از چه زمانى و به چه دلیلى پا گرفت؟
* شکى نیست که مسلمانان در صدر اسلام همانند پیامبر وضو مى‌گرفتند و نماز مى‌خواندند و اختلافى بین آنان نبود. از برخى روایات استفاده مى‌شود که اختلاف در وضو از زمان عثمان (خلیفه سوم) و به وسیله او به وجود آمد؛ چنان که نقل شده است عثمان عده‌اى از اصحاب را جمع کرد و همانند اهل سنت وضو گرفت یعنى به جاى مسح، پاهایش را شست و گفت: دیدم که پیامبر(صلى الله علیه وآله) همین گونه وضو گرفت و عده‌اى از اصحاب مانند: طلحة بن عبدالله، عبدالله بن مسعود، محمدبن‌ابى‌بکر و... نیز به او اعتراض کردند و به او نسبت بدعت دادند، اما نتیجه‌اى نبخشید، چنان که بدعت‌هاى دیگرى نیز به وجود آوردند.[1]
روایات در این‌باره از پیامبر(صلى الله علیه وآله) به صورت مختلف نقل شده است؛ روایات اهل سنت حاکى از این است که پیامبر مثل آنان وضو مى‌گرفته و نماز مى‌خوانده است؛ چنان‌که نقل مى‌کرده‌اند که پیامبر(صلى الله علیه وآله)هنگام نماز دست راست را روى دست چپ قرار مى‌داده است (مانند اهل سنت) و بعد از سوره حمد، آمین مى‌گفته است و...[2]، ولى روایات شیعه حاکى از آن است که پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مثل شیعه وضو مى‌گرفته و نماز مى‌خوانده است؛ چنان‌که قرآن کریم درباره وضو مى‌فرماید: (یَـأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَوةِ فَاغْسِلُواْ وُجُوهَکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُواْ بِرُءُوسِکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ إِلَى الْکَعْبَیْنِ)[3]؛ اى کسانى که ایمان آورده‌اید! چون به [عزم]نماز برخیزید، صورت و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید و سر و پاهایتان را تا مفصل [یا برآمدگى پشت پا] مسح کنید.
آیه یاد شده بر واجب بودن کارهایى در وضو دلالت دارد:
1. شستن صورت: محدوده و مقدار شستن صورت در آیه توضیح داده نشده، ولى طبق روایات معتبر، حد آن از طرف طول، از رستنگاه مو تا چانه و از طرف عرض، آن‌چه در میان انگشت وسط و ابهام (انگشت شصت) قرار مى‌گیرد، مى‌باشد.[4]
2. شستن دو دست: طبق آیه (الى المرافق) دست‌ها باید تا آرنج شسته شود، لیکن آیه نسبت به شستن از پایین به بالا یا از بالا به پایین ساکت است، ولى شستن طبیعى از بالا به پایین است و روایات وارده از اهل‌بیت نیز شستن آرنج به طرف سرانگشتان را بیان مى‌کند.[5]
3. مسح سر: (و امسحوا بروؤسکم). طبق صریح برخى روایات و تصریح بعضى از اهل لغت حرف «ب» به معناى تبعیض مى‌باشد؛ یعنى قسمتى از سر را مسح کنید که در روایات محلّ آن به یک چهارم جلوى سر معین شده است.[6]
4. مسح دو پا: (و امسحوا بروؤسکم و أرجلکم إلى الکعبین) قرار گرفتن «ارجلکم» در کنار «روؤسکم» گواه بر این است که پاها نیز باید مسح شود.[7]
«کعب» هم به معناى برآمدگى پشت پا و هم به معناى غوزک مفصل مى‌باشد، یعنى نقطه‌اى که استخوان ساق پا با استخوان کف پا مربوط مى‌شود بیان شده است.[8] و در آیه شریف به معناى نخست است و گواه آن، کلمه «الکعبین» در آیه است که تثنیه است نه جمع.
بنابراین، پر واضح است که وضو و نماز خواندن رسول‌اکرم(صلى الله علیه وآله) نیز مثل همین وضویى بوده که شیعه مى‌گیرد، زیرا بعد از رسول‌اکرم(صلى الله علیه وآله) امامان معصوم: و فرزندان به حق رسول‌اکرم(صلى الله علیه وآله) مى‌توانند بیان‌گر سیره راستین جدّشان باشند و آن‌چه از امامان به ما رسیده، نیز بیان‌گر همین وضو و نمازى است که علماى شیعه به آن اعتقاد دارند.[علماى شیعه نیز احکام و فروعات دین را از روایات امامان(علیه السلام) گرفته‌اند]؛ مثلا در روایتى از زراره و بُکیر نقل شده که از امام‌باقر(علیه السلام)درباره وضوى رسول‌اکرم(صلى الله علیه وآله)پرسیدند. حضرت فرمان داد ظرف آبى آوردند دست راست خود را در آب فرو برد، مشتى از آن آب را برگرفته و به صورت خود ریخت و صورت خود را با آن شست؛ سپس دست چپ خود را در آب فرو برد و مشتى از آن گرفت و به ساعد خود [یعنى از مرفق به پایین]ریخت و دست راست خود را با آن شست، ولى همواره دست را از بالا به پایین کشید و هیچ‌گاه از پایین به طرف مرفق نکشید، نه در دست راست و نه در دست چپ؛ سپس با کف دست راست خودجلوى سر و روى پا را مسح کرد و آنگاه با دست چپ همان کرد که دست راست کرد، ...‌.[9]
اهل تسنن، نیز این گونه وضو گرفتن را خلاف آیه و باطل ندانسته‌اند؛ چنان‌که فخر رازى، از دانشمندان اهل تسنن، در ذیل آیه شش مائده و در مسئله 33 مى‌نویسد: فقها، عموماً شستن از آرنج به طرف سرانگشتان را مخلّ به صحت وضو نمى‌دانند، ولى آن را مخالف سنت برمى‌شمارند.


پی نوشت:
[1]. ر.ک: على شهرستانى، وضوء النبى، ص 58 ـ 88; جعفر سبحانى، اضواء على عقائد الشیعة الامامیة، ص491و492.
[2]. ر.ک: اسد حیدر، الامام الصادق و المذاهب الاربعة، ج3، ص181ـ364; جعفر سبحانى، الاعتصام بالکتاب و السنة; ابن حزم، المحلّى بالاثار، ج3، دارالفکر.
[3]. مائده، آیه6.
[4]. شیخ حرّ عاملى، وسائل‌الشیعة، ج1، ص403، باب 17 من ابواب الوضوء.
[5]. همان، ص405، باب19 من ابواب الوضوء.
[6]. همان، تفسیرنمونه، ج4، ص286; همان، وسائل الشیعة، ص410، باب22.
[7]. همان، تفسیر نمونه.
[8]. سیدعلى‌اکبر قرشى، قاموس قرآن، ج6، ص117و118.
[9]. کلینى، فروع کافى، ج3، ص25 ـ 26، ح4; براى مطالعه بیشتر ر.ک: همان، وسائل الشیعة، باب 15 از ابواب کیفیت وضوء.