نماز شب
فضیلت نماز شب
امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: «نماز شب صورت را زیبا و خلق را نیکو و انسان را خوشبو می گرداند، رزق را زیاد و قرض را ادا می کند، اندوه را برطرف می سازد و چشم را جلا می دهد».[1]
رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: «نماز شب وسیله ای است برای خوشنودی خدا و دوستی ملائکه».[2]
امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: «در خانه هایی که نماز شب خوانده می شود و قرآن تلاوت می گردد، آن خانه ها نزد آسمانیان هم چون ستاره درخشانند».[3]
کیفیت نماز شب
نماز شب مجموعاً یازده رکعت است:
1. هشت رکعت آن، که دو رکعت، دو رکعت، مانند نماز صبح خوانده می شود و چهار دو رکعتی آن به نیت نماز شب می باشد.
2. دو رکعت نماز شفع: بهتر است در رکعت اول آن بعد از حمد، سوره «ناس» و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره «فلق» خوانده شود.
3. یک رکعت نماز وتر: بعد از حمد سه بار سوره «توحید» و یک بار سوره «فلق» و یک بار سوره «ناس» بخوانیم و می‌توان یک سوره تنها خواند، سپس دستها را برای قنوت به سوی آسمان بالا می بریم و حاجات خود را از خدا می خواهیم.
و برای چهل مؤمن دعا می کنیم.
و طلب مغفرت می کنیم و هفتاد مرتبه می گوییم: «استغفرالله ربّی و اتوبُ الیه».
از پروردگار خود طلب آمزرش و مغفرت می کنیم و به سوی او بازگشت می نمایم.
آن گاه 7 بار می گوییم «هذا مقامُ العائذٍٍِ بکَ منَ النّارِ»؛ این است مقام کسی که از آتش قیامت به تو پناه می برد. و بعد از آن 300 مرتبه می گوییم: «العفو» و سپس می گوییم: «ربّ اغفرلی و ارحمنی وتُب عَلیَّ انّکَ انتَ التّوابُ الغفُورُ الرّحیم».[4]
احکام نماز شب
1. هشت رکعت به نیت نماز شب و سپس دو رکعت نماز شفع و آن گاه یک رکعت نماز وتر، که با فضیلت ترین نماز شب، نماز وتر و شفع است و دو رکعت شفع برتر از وتر است.
2. برای نماز شب می توان به نماز شفع و وتر اکتفا کرد، بلکه هنگام تنگی وقت می توان تنها به نماز وتر اکتفا نمود.
3. وقت نماز شب از نیمه شب تا فجر صادق است، و هنگام سحر از سایر مواقع بهتر است و تمامی ثلث آخر شب سحر محسوب می شود. و افضل از آن خواندن نماز شب نزدیکیهای فجر است.[5]
4. جایز است انسان نماز شب را نشسته بخواند حتی در حال اختیار. ولی اگر می خواهد نشسته بخواند بهتر آن است که هر دو رکعت نشسته را یک رکعت ایستاده حساب کند. بنابراین باید هشت بار دو رکعت نشسته و هر دو رکعت به یک سلام که جمعاً شانزده رکعت می شود به نیت نماز شب بخواند و دوباره دو رکعت هر دو رکعت به یک سلام به نیت نماز شفع و دو بار یک رکعت هر یک رکعت به یک سلام به نیت نماز وتر، ولی در حال اضطرار و مریض همان یازده رکعت کفایت می کند.
5. شخص مسافر می تواند نماز شب را پیش از نیمه شب بخواند.
6. جوانی که می ترسد خواب بماند و نماز شب از او فوت شود می تواند نماز شب را پیش از نیمه شب بخواند.
7. کسانی که برای خواندن نماز شب بعد از نیمه شب عذری دارند مانند پیرمردان و یا کسی که از سرد شدن هوا می ترسد و یا از جنب شدن در خواب می ترسد... می توانند نماز شب را قبل از نیمه شب بخوانند.
8. خواندن سوره در رکعتهای نماز شب لازم نیست و می تواند فقط به خواندن سوره حمد اکتفا کند. هم چنین قنوت در رکعتهای دوم مستحب است و می تواند بدون قنوت بخواند.
9. نماز وتر یک رکعت است و می شود آن را بدون قنوت به جا آورد.
10. لازم نیست همه یازده رکعت را در یک مجلس بخواند، بلکه می تواند در دو سه نوبت بخواند، بلکه تفریق افضل است، همان طور که رسول خدا تهجد می کرد.
11. مستحب است که نماز شب را بلند بخواند تا اگر از خانواده اش کسی می خواهد برای به نماز شب برخیزد بیدار شود، چنان چه در روایت است و شهید و دیگران نیز تصریح به استحباب جهر نموده اند.
بدیهی است که استحباب بلند خواندن نماز شب در جایی است که امن از ریا و سُمعه باشد و اگر خدای ناخواسته خوف ریا و سُمعه در بلند خواندن باشد باید آهسته بخواند.[6]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . بحار الانوار، ج 87، ص 153.
[2] . همان منبع، ص 161.
[3] . وافی، ج 2، ص 23.
[4] . رساله نوین، ج 1، ص 170.
[5] . تحریر الوسیله، ج 1، ص 136.
[6] . کتاب شمع سحر، شب مردان خدا، مفاتیح الجنان.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: «نماز شب صورت را زیبا و خلق را نیکو و انسان را خوشبو می گرداند، رزق را زیاد و قرض را ادا می کند، اندوه را برطرف می سازد و چشم را جلا می دهد».[1]
رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: «نماز شب وسیله ای است برای خوشنودی خدا و دوستی ملائکه».[2]
امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: «در خانه هایی که نماز شب خوانده می شود و قرآن تلاوت می گردد، آن خانه ها نزد آسمانیان هم چون ستاره درخشانند».[3]
کیفیت نماز شب
نماز شب مجموعاً یازده رکعت است:
1. هشت رکعت آن، که دو رکعت، دو رکعت، مانند نماز صبح خوانده می شود و چهار دو رکعتی آن به نیت نماز شب می باشد.
2. دو رکعت نماز شفع: بهتر است در رکعت اول آن بعد از حمد، سوره «ناس» و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره «فلق» خوانده شود.
3. یک رکعت نماز وتر: بعد از حمد سه بار سوره «توحید» و یک بار سوره «فلق» و یک بار سوره «ناس» بخوانیم و می‌توان یک سوره تنها خواند، سپس دستها را برای قنوت به سوی آسمان بالا می بریم و حاجات خود را از خدا می خواهیم.
و برای چهل مؤمن دعا می کنیم.
و طلب مغفرت می کنیم و هفتاد مرتبه می گوییم: «استغفرالله ربّی و اتوبُ الیه».
از پروردگار خود طلب آمزرش و مغفرت می کنیم و به سوی او بازگشت می نمایم.
آن گاه 7 بار می گوییم «هذا مقامُ العائذٍٍِ بکَ منَ النّارِ»؛ این است مقام کسی که از آتش قیامت به تو پناه می برد. و بعد از آن 300 مرتبه می گوییم: «العفو» و سپس می گوییم: «ربّ اغفرلی و ارحمنی وتُب عَلیَّ انّکَ انتَ التّوابُ الغفُورُ الرّحیم».[4]
احکام نماز شب
1. هشت رکعت به نیت نماز شب و سپس دو رکعت نماز شفع و آن گاه یک رکعت نماز وتر، که با فضیلت ترین نماز شب، نماز وتر و شفع است و دو رکعت شفع برتر از وتر است.
2. برای نماز شب می توان به نماز شفع و وتر اکتفا کرد، بلکه هنگام تنگی وقت می توان تنها به نماز وتر اکتفا نمود.
3. وقت نماز شب از نیمه شب تا فجر صادق است، و هنگام سحر از سایر مواقع بهتر است و تمامی ثلث آخر شب سحر محسوب می شود. و افضل از آن خواندن نماز شب نزدیکیهای فجر است.[5]
4. جایز است انسان نماز شب را نشسته بخواند حتی در حال اختیار. ولی اگر می خواهد نشسته بخواند بهتر آن است که هر دو رکعت نشسته را یک رکعت ایستاده حساب کند. بنابراین باید هشت بار دو رکعت نشسته و هر دو رکعت به یک سلام که جمعاً شانزده رکعت می شود به نیت نماز شب بخواند و دوباره دو رکعت هر دو رکعت به یک سلام به نیت نماز شفع و دو بار یک رکعت هر یک رکعت به یک سلام به نیت نماز وتر، ولی در حال اضطرار و مریض همان یازده رکعت کفایت می کند.
5. شخص مسافر می تواند نماز شب را پیش از نیمه شب بخواند.
6. جوانی که می ترسد خواب بماند و نماز شب از او فوت شود می تواند نماز شب را پیش از نیمه شب بخواند.
7. کسانی که برای خواندن نماز شب بعد از نیمه شب عذری دارند مانند پیرمردان و یا کسی که از سرد شدن هوا می ترسد و یا از جنب شدن در خواب می ترسد... می توانند نماز شب را قبل از نیمه شب بخوانند.
8. خواندن سوره در رکعتهای نماز شب لازم نیست و می تواند فقط به خواندن سوره حمد اکتفا کند. هم چنین قنوت در رکعتهای دوم مستحب است و می تواند بدون قنوت بخواند.
9. نماز وتر یک رکعت است و می شود آن را بدون قنوت به جا آورد.
10. لازم نیست همه یازده رکعت را در یک مجلس بخواند، بلکه می تواند در دو سه نوبت بخواند، بلکه تفریق افضل است، همان طور که رسول خدا تهجد می کرد.
11. مستحب است که نماز شب را بلند بخواند تا اگر از خانواده اش کسی می خواهد برای به نماز شب برخیزد بیدار شود، چنان چه در روایت است و شهید و دیگران نیز تصریح به استحباب جهر نموده اند.
بدیهی است که استحباب بلند خواندن نماز شب در جایی است که امن از ریا و سُمعه باشد و اگر خدای ناخواسته خوف ریا و سُمعه در بلند خواندن باشد باید آهسته بخواند.[6]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . بحار الانوار، ج 87، ص 153.
[2] . همان منبع، ص 161.
[3] . وافی، ج 2، ص 23.
[4] . رساله نوین، ج 1، ص 170.
[5] . تحریر الوسیله، ج 1، ص 136.
[6] . کتاب شمع سحر، شب مردان خدا، مفاتیح الجنان.
نماز چهارده معصوم(ع)
1. نماز حضرت رسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ
نماز حضرت دو رکعت است. در هر رکعت بعد از حمد پانزده مرتبه سوره قدر، و در هر یک از رکوع و بعد از سر برداشتن از آن و در سجود و بعد از سر برداشتن از آن و در سجده دوم و بعد از سر برداشتن از آن پانزده مرتبه سوره قدر را بخواند، بعد از آن رکعت دوم را مثل رکعت اولی انجام دهد.
اگر چنین کند منصرف شود، در حالی که مابین او و خداوند گناهی نماند، مگر این که بخشیده شود و هر چه را که طلب کرده به او بدهند.
و مستحب است بعد از آن دعا بخواند که در مفاتیح ذکر شده است.
2. نماز حضرت علی ـ علیه السّلام ـ
و آن چهار رکعت است به دو تشهد و دو سلام. در هر رکعت بعد از حمد پنجاه مرتبه سوره توحید خوانده می شود.
از حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ روایت کرده اند که فرمود: «کسی که این نماز را به جا آورد از گناهان بیرون آید مانند روزی که از مادر متولد شده باشد و حاجتهای او برآورده شود».
3. نماز حضرت فاطمه ـ سلام الله علیها ـ
نماز حضرت دو رکعت است، در رکعت اول بعد از حمد صد مرتبه سوره قدر و در رکعت دوم بعد از حمد صد مرتبه سوره توحید می خواند و بعد از فارغ شدن از نماز تسبیحات حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ را انجام می دهد.
و وارد شده که این افضل نمازهای مستحبی است و در اول شب ذی الحجه مؤکد است.
نماز دیگر: چهار رکعت نماز کند به دو سلام بخواند در رکعت اول بعد از حمد «توحید» پنجاه مرتبه و در رکعت دوم بعد از حمد «و العادیات» پنجاه مرتبه و در رکعت سوم بعد از حمد «اذا زلزلت» پنجاه مرتبه و در رکعت چهارم بعد از حمد «اذا جاء نصرالله» پنجاه مرتبه.
4. نماز امام حسن ـ علیه السّلام ـ
نماز امام حسن ـ علیه السّلام ـ در روز جمعه و آن چهار رکعت است مثل نماز امیر المؤمنین ـ علیه السّلام ـ .
نماز دیگر: در روز جمعه و آن نیز چهار رکعت است در هر رکعت حمد یک مرتبه و توحید بیست و پنج مرتبه.
5. نماز امام حسین ـ علیه السّلام ـ
نماز حضرت امام حسین ـ علیه السّلام ـ چهار رکعت است، در هر رکعت سوره فاتحه پنجاه مرتبه و سوره توحید پنجاه مرتبه، و در رکوع فاتحه و توحید هر یک ده مرتبه، و چون از رکوع سر بردارد هر یک را ده مرتبه، و هم چنین دو سجده اولی و در بین دو سجده و در سجده دوم هر یک ده مرتبه، و چون از چهار رکعت فارغ شدی و سلام گفتی این دعا بخوان: «اللّهمّ انت الّذی استجبت لآدم و حوّاء...» تا آخر دعا که فی الجمله طولانی است.
6. نماز امام زین العابدین ـ علیه السّلام ـ
نماز امام سجاد ـ علیه السّلام ـ چهار رکعت است، در هر رکعت حمد یک مرتبه و توحید صد مرتبه.
نماز دیگر: که بنا به روایت قطب راوندی دو رکعت است، در هر رکعت بعد از حمد صد مرتبه آیه الکرسی خوانده می شود.
7. نماز حضرت باقر ـ علیه السّلام ـ
نماز حضرت باقر ـ علیه السّلام ـ دو رکعت است در هر رکعت حمد یک مرتبه و «سبحان الله و الحمد للّه و لا اله الّا الله و الله اکبر» صد مرتبه.
8. نماز حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ
نماز حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ دو رکعت است در هر رکعت حمد یک مرتبه و آیه «شهد اللهُ...» صد مرتبه.
نماز دیگر: چهار رکعت است، در هر رکعت بعد از حمد صد مرتبه تسبیحات اربعه خوانده می شود.
9. نماز امام کاظم ـ علیه السّلام ـ
نماز حضرت کاظم ـ علیه السّلام ـ دو رکعت است، در هر رکعت حمد یک مرتبه و توحید دوازده مرتبه. دعای آن حضرت در مفاتیح الجنان ذکر شده است.
10. نماز امام رضا ـ علیه السّلام ـ
نماز حضرت امام رضا ـ علیه السّلام ـ شش رکعت است، در هر رکعت حمد یک مرتبه و بعد از حمد «هل اتی علی الإنسان...» ده مرتبه. دعای آن حضرت در مفاتیح الجنان ذکر شده است.
11. نماز حضرت جواد ـ علیه السّلام ـ
نماز حضرت جواد ـ علیه السّلام ـ دو رکعت است، و در هر رکعت حمد یک مرتبه و توحید هفتاد مرتبه. دعای آن حضرت در مفاتیح الجنان ذکر شده است.
12. نماز حضرت هادی ـ علیه السّلام ـ
نماز حضرت هادی ـ علیه السّلام ـ دو رکعت است، در رکعت اول سوره حمد و یس و در رکعت دوم سوره حمد و الرحمن.
نماز دیگر: دو رکعت است در هر رکعت بعد از حمد، هفتاد مرتبه سوره توحید.
13. نماز امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ
نماز امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ چهار رکعت است، در دو رکعت اول بعد از حمد پانزده مرتبه سوره زلزلت، و در دو رکعت آخری بعد از حمد پانزده مرتبه سوره توحید.
14. نماز حضرت صاحب الزمان ـ علیه السّلام ـ
نماز امام زمان ـ علیه السّلام ـ دو رکعت است، در هر رکعت حمد را یک مرتبه بخواند و «ایّاک نعبد و ایّاک نستعین» را صد مرتبه مکرر کند، بعد از آن حمد را تمام کند و سوره توحید را یک مرتبه بخواند. سپس دعای فرج را بخواند «اللّهمّ عظم البلاء و برحَ الخفاء...».[1]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . سراج الشیعه، ص 102 و 103، مفاتیح الجنان، ص 78.
نماز حضرت دو رکعت است. در هر رکعت بعد از حمد پانزده مرتبه سوره قدر، و در هر یک از رکوع و بعد از سر برداشتن از آن و در سجود و بعد از سر برداشتن از آن و در سجده دوم و بعد از سر برداشتن از آن پانزده مرتبه سوره قدر را بخواند، بعد از آن رکعت دوم را مثل رکعت اولی انجام دهد.
اگر چنین کند منصرف شود، در حالی که مابین او و خداوند گناهی نماند، مگر این که بخشیده شود و هر چه را که طلب کرده به او بدهند.
و مستحب است بعد از آن دعا بخواند که در مفاتیح ذکر شده است.
2. نماز حضرت علی ـ علیه السّلام ـ
و آن چهار رکعت است به دو تشهد و دو سلام. در هر رکعت بعد از حمد پنجاه مرتبه سوره توحید خوانده می شود.
از حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ روایت کرده اند که فرمود: «کسی که این نماز را به جا آورد از گناهان بیرون آید مانند روزی که از مادر متولد شده باشد و حاجتهای او برآورده شود».
3. نماز حضرت فاطمه ـ سلام الله علیها ـ
نماز حضرت دو رکعت است، در رکعت اول بعد از حمد صد مرتبه سوره قدر و در رکعت دوم بعد از حمد صد مرتبه سوره توحید می خواند و بعد از فارغ شدن از نماز تسبیحات حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ را انجام می دهد.
و وارد شده که این افضل نمازهای مستحبی است و در اول شب ذی الحجه مؤکد است.
نماز دیگر: چهار رکعت نماز کند به دو سلام بخواند در رکعت اول بعد از حمد «توحید» پنجاه مرتبه و در رکعت دوم بعد از حمد «و العادیات» پنجاه مرتبه و در رکعت سوم بعد از حمد «اذا زلزلت» پنجاه مرتبه و در رکعت چهارم بعد از حمد «اذا جاء نصرالله» پنجاه مرتبه.
4. نماز امام حسن ـ علیه السّلام ـ
نماز امام حسن ـ علیه السّلام ـ در روز جمعه و آن چهار رکعت است مثل نماز امیر المؤمنین ـ علیه السّلام ـ .
نماز دیگر: در روز جمعه و آن نیز چهار رکعت است در هر رکعت حمد یک مرتبه و توحید بیست و پنج مرتبه.
5. نماز امام حسین ـ علیه السّلام ـ
نماز حضرت امام حسین ـ علیه السّلام ـ چهار رکعت است، در هر رکعت سوره فاتحه پنجاه مرتبه و سوره توحید پنجاه مرتبه، و در رکوع فاتحه و توحید هر یک ده مرتبه، و چون از رکوع سر بردارد هر یک را ده مرتبه، و هم چنین دو سجده اولی و در بین دو سجده و در سجده دوم هر یک ده مرتبه، و چون از چهار رکعت فارغ شدی و سلام گفتی این دعا بخوان: «اللّهمّ انت الّذی استجبت لآدم و حوّاء...» تا آخر دعا که فی الجمله طولانی است.
6. نماز امام زین العابدین ـ علیه السّلام ـ
نماز امام سجاد ـ علیه السّلام ـ چهار رکعت است، در هر رکعت حمد یک مرتبه و توحید صد مرتبه.
نماز دیگر: که بنا به روایت قطب راوندی دو رکعت است، در هر رکعت بعد از حمد صد مرتبه آیه الکرسی خوانده می شود.
7. نماز حضرت باقر ـ علیه السّلام ـ
نماز حضرت باقر ـ علیه السّلام ـ دو رکعت است در هر رکعت حمد یک مرتبه و «سبحان الله و الحمد للّه و لا اله الّا الله و الله اکبر» صد مرتبه.
8. نماز حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ
نماز حضرت صادق ـ علیه السّلام ـ دو رکعت است در هر رکعت حمد یک مرتبه و آیه «شهد اللهُ...» صد مرتبه.
نماز دیگر: چهار رکعت است، در هر رکعت بعد از حمد صد مرتبه تسبیحات اربعه خوانده می شود.
9. نماز امام کاظم ـ علیه السّلام ـ
نماز حضرت کاظم ـ علیه السّلام ـ دو رکعت است، در هر رکعت حمد یک مرتبه و توحید دوازده مرتبه. دعای آن حضرت در مفاتیح الجنان ذکر شده است.
10. نماز امام رضا ـ علیه السّلام ـ
نماز حضرت امام رضا ـ علیه السّلام ـ شش رکعت است، در هر رکعت حمد یک مرتبه و بعد از حمد «هل اتی علی الإنسان...» ده مرتبه. دعای آن حضرت در مفاتیح الجنان ذکر شده است.
11. نماز حضرت جواد ـ علیه السّلام ـ
نماز حضرت جواد ـ علیه السّلام ـ دو رکعت است، و در هر رکعت حمد یک مرتبه و توحید هفتاد مرتبه. دعای آن حضرت در مفاتیح الجنان ذکر شده است.
12. نماز حضرت هادی ـ علیه السّلام ـ
نماز حضرت هادی ـ علیه السّلام ـ دو رکعت است، در رکعت اول سوره حمد و یس و در رکعت دوم سوره حمد و الرحمن.
نماز دیگر: دو رکعت است در هر رکعت بعد از حمد، هفتاد مرتبه سوره توحید.
13. نماز امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ
نماز امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ چهار رکعت است، در دو رکعت اول بعد از حمد پانزده مرتبه سوره زلزلت، و در دو رکعت آخری بعد از حمد پانزده مرتبه سوره توحید.
14. نماز حضرت صاحب الزمان ـ علیه السّلام ـ
نماز امام زمان ـ علیه السّلام ـ دو رکعت است، در هر رکعت حمد را یک مرتبه بخواند و «ایّاک نعبد و ایّاک نستعین» را صد مرتبه مکرر کند، بعد از آن حمد را تمام کند و سوره توحید را یک مرتبه بخواند. سپس دعای فرج را بخواند «اللّهمّ عظم البلاء و برحَ الخفاء...».[1]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . سراج الشیعه، ص 102 و 103، مفاتیح الجنان، ص 78.