خشوع در نماز

امیر مؤمنان (ع) از رسول خدا (ص) روایت کرده که فرمود: نماز مرکب از چهار سـهم و قسم می باشد: قسمتی از آن ، وضوی کامل با تمام شرایطش می باشد ، و سهمی از آن رکوع ، و سهمی از آن سجود ، و قسمت دیگر آن خشوع می باشد. عرض شد : یا رسول اﷲ! خشوع چیست ؟ فرمود: تواضع و خود کوچک بینی در پیشگاه خداوند در نماز مـی باشد و به این که بنده با قلب و تمامی وجودش متوجه پرودگار بزرگ بـشود. پـس اگـر رکوع ، و سجود و سایر سهام و قسمتهای نماز را کامل انجام دهد ، نمازش به آسمان بالا می رو د ، و از برای آن نوری است که تلألو دارد و مـی درخـشد ، و درهـای آسـمان بـه رویش گشوده می گردد ، خطاب به صاحبش می کند و می گوید : تو مرا حفظ کردی و با حفط شرایط انجام دادی ، خدا تو را حفظ گرداند و ملائکـه مـی گوینـد: درود خـدا بـر صاحب این نماز( که با کامل او را اقامه نموده) . ولی اگر قسمتهایی از نمـاز را کامـل و صحیح انجام نداده باشد ، نمازش بالا می رود ، در حالی که ظلمتـی آن را فـرا گرفتـه ، و درهای آسمان به روی آن نماز بسته می گردد ، به صاحبش می گوید: مرا ضایع کـردی ،خدا تو را ضایع گرداند و آن نماز به صورت صاحبش زده می شود .

منبع:نماز از دیدگاه قرآن و حدیث ، ص ١١٦ و ١١٧ 

راهکارهایی جهت ترویج نماز از طریق اجتماع

در نوشتار ذیل، پیشنهادهایی برای استفاده از برخی نهادهای اجتماعی به منظور گسترش فرهنگ نماز مطرح شده است.

مساجد

1. به تعداد کافی مسجد در سطح شهر موجود باشد و هر خانه و خانواده به یک “مسجد محل” دسترسی داشته باشد.

2. ظاهر و محیط مسجد، جذاب یعنی تمیز، زیبا، ساده، خوش بو، آرامش بخش و دوست داشتنی باشد و صدای اذان زیبا از‌ آن به گوش برسد.

3. کارگزاران مسجد اعم از امام جماعت، هیات امناء و خادمان، دارای خلق و خویی نیکو بوده، به نماز گزاران کم سن و سال‌تر، توجهی ویژه داشته باشند.

4. زمینه‌ای فراهم شود تا تجربه‌هایی خوشایند برای نوجوانان در مسجد شکل گیرد؛ مانند احترام و تکریم، تشویق لفظی، همکاری خواستن از آنان در فعالیت‌های روزمره مسجد با جایزه دادن در مناسبت‌ها و...

5. از مدارس نزدیک برای شرکت در جماعت دعوت شود و سپس از آن‌ها با ناهار، افطار و... پذیرایی کنیم.

6. هیات‌های مذهبی در مناسبت‌های مذهبی از نوجوانان دعوت کنند و برنامه‌هایی متنوع با رویکردهای فرهنگی و مذهبی تدارک ببینند.

7. در اوقات فراغت دانش‌آموزان و ساعات اضافی هفته، کلاس‌های مختلف همراه با احکام تشکیل شود و کتابخانه، نوارخانه و سی‌دی‌ سرای حاوی مطالب آموزنده مذهبی فراهم باشند.

رسانه‌

1. عوامل دست اندرکار، خود معتقد و وارسته باشند.

2. پرهیز از شعارزدگی و پردازش سطحی و ظاهرگرایی صرف. (البته شعار هم لازم است)

3. محور قرار گرفتن خدا، معنویت و ایمان

4. نشان دادن جذابیت‌های مسجد، نماز جمعه‌، روحانیت و نهادهای مذهبی

5. در مصاحبه با افراد نمونه و موفق، از اثر نماز و ارتباط با خدا در زندگی آن‌ها پرسیده شود.

6. طیف‌های جامعه از نماز خود (اولین نماز، تقید، اول وقت، جماعت و...) و از ارتباط با خدا سخن بگویند.

7. با تشکیل جلسات پرسش و پاسخ، پرسش‌های مذهبی، مشکلات عقیدتی و مسائل احکام پاسخ داده شود.

8. موارد مخصوص صدا و سیما

- پخش مستقیم و زنده قرائت قرآن و نماز و به ویژه اذان، در زمان آن.

- همت ویژه برای نماز اول وقت قائل شدن: پخش کامل نماز و مهلت دادن برای اقامه نماز اول وقت و پخش نکردن برنامه جالب در آن زمان و حتی تذکر به بیننده و شنونده به طور غیرمستقیم (برای مثال: اکنون که نماز اول وقت می‌خوانید، ما را هم دعا کنید و...)

- بهره‌گیری از لحظات مناسب و حساس برای این اهداف و رشد فرهنگ و آگاهی در جامعه به جای سرگرمی صرف. برای نمونه، کارشناسان مسائل مذهبی صحبت کنند یا داستان‌های مذهبی پخش شود،

- فیلم‌های خوش ساخت با خصوصیت بندهای یک تا چهارم تهیه شود و فرد مذهبی و نمازگزار در آن، شخصیت مثبت فیلم باشد: با اخلاق، جذاب، و بدون داشتن مسابقه در نقش‌های منفی فیلم‌های قبلی.

مکان‌های عمومی

1. همه جا صدای اذان به گوش برسد.

2. همه جا امکانات وضو گرفتن فراهم باشد.

3. همه جا نمازخانه مناسب وجود داشته و در معرض دید باشد.

4. خدمات در زمان نماز به حداقل ممکن برسد.

نهادهای فرهنگی مرتبط

1. بررسی و جمع‌بندی تحقیق‌های گوناگون ارائه شده در طول سال‌های گذشته

2. تهیه پوسترها و بنرهای هنری برای ترویج فرهنگ نماز و نصب در مکان‌های عمومی و مدارس

3. تهیه اذان‌های متنوع و زیبا

4. تهیه بسته‌های آموزشی (آموزش نماز و احکام آن، فلسفه نماز و... برای سنین مختلف) به صورت نوار یا سی‌دی و پخش‌ آن در سطح جامعه. و در سطح بالاتر هر آموزشی که مربوط به مذهب باشد.

5. اعزام مبلغ و امام جماعت مناسب با هر محیط برای تبلیغ برپایی نماز به فراخور محیط، در مدارس، روستاها، محل‌های اجتماع مردم و...

6. برپایی کلاس‌های احکام نماز و کلاس‌های فلسفه نماز...

7. اعزام سخنرانی‌های قوی و جذاب به مدارس و...

8. تشکیل جلسات ارتباط با خدا (دعای کمیل، ندبه، توسل، زیارت عاشورا و...)

9. ارائه برنامه‌های آموزنده، معنوی و جذاب برای جشن تکلیف مدارس.

مکان نمازگزار 2

.۲ بی حرکت باشد
مکان نمازگزار باید بی‌حرکت باشد یعنی طوری باشد که شخص نمازگزار بتواند با آرامش بدن و بدون تکان، نماز بخواند، بنابراین نماز در جاهایی که بی اختیار تکان می‌خورد، مانند خودرو و یا بعضی تخت‌های فنری و امثال آن صحیح نیست، مگر هنگامی که به خاطر تنگی وقت و غیر آن مجبور باشد در چنان مکانی نماز بخواند.
توجه:
-بر مسافرانی که با اتوبوس‌های بین شهری سفر می‌کنند واجب است که در صورت خوف از فوت نماز، از راننده بخواهند که اتوبوس را در مکان مناسبی متوقف نماید، و بر راننده اجابت درخواست آنان واجب است، و اگر به علت عذر مقبول و یا بدون دلیل از توقف اتوبوس خودداری کند، در این صورت، تکلیف مسافران اگر خوف فوت وقت داشته باشند، این است که نماز را در اتوبوس در همان حال حرکت بخوانند و تا آنجا که امکان دارد جهت قبله، قیام، رکوع و سجود را رعایت کنند.
-بر کسانی که با قایق به مأموریت فرستاده می‌شوند و وقت نماز آنها می‌رسد، به طوری که اگر در همان زمان، نماز نخوانند، بعد از آن نمی‌توانند نماز خود را داخل وقت بخوانند واجب است که نماز را در وقت آن به هر صورتی که ممکن است، ولو در داخل همان قایق بخوانند.

۳. ازجاهایی نباشد که توقف در آن حرام استمکان نمازگزار باید از جاهایی نباشد که توقف در آن حرام است، مانند جایی که جان انسان در خطر جدّی است، و نیز جاهایی نباشد که ایستادن یا نشستن بر روی آن حرام است، مانند فرشی که نام خدا، یا آیات قرآنی بر همه جای آن نقش بسته است.

۴. جلوتر از قبر پیغمبر(ص) و امام(ع) نایستدنمازگزار باید در هنگام نماز جلوتر از قبر پیغمبر(ص)   و امام(ع) نایستد، ولی مساوی قبر اشکال ندارد.

۵. محل سجده‌ی نمازگزار پاک باشدمحل سجده‌ی نمازگزار باید پاک باشد، ولی اگر مکان نمازگزار به غیر از جایی که پیشانی را بر آن می‌گذارد، نجس باشد اشکالی ندارد و نماز صحیح است.

 ۶. موجب نجاست لباس و بدن نمازگزار نشودمکان نمازگزار، اگر نجس است طوری تر نباشد که به بدن یا لباس او سرایت کند، بنابراین اگر مکان نمازگزار نجس باشد، ولی نجاست آن به لباس یا بدن وی سرایت نکند و محل سجده هم پاک باشد نماز خواندن در آن مکان اشکال ندارد.

۷. میان زن و مرد در حال نماز بنا بر احتیاط واجب حداقل یک وجب فاصله باشدبنا بر احتیاط واجب باید میان زن و مرد در حال نماز حداقل یک وجب فاصله باشد، و در این صورت اگر زن و مرد محاذی یکدیگر بایستند یا زن جلوتر از مرد بایستد، نماز هر دو صحیح است.
 
۸. مسطح باشدلازم است که جای پیشانی نمازگزار از جای زانوها و سر انگشتان پای او، بیش از چهار انگشت بسته بلندتر و یا پست‌تر نباشد.

* دو نکته در ارتباط با مکان نمازگزار-به جا آوردن نماز واجب در داخل خانه‌ی کعبه مکروه است، ولی احتیاط واجب آن است که بر بام کعبه نماز نخواند.
-نماز خواندن بر سجاده‌یی که شکلهایی روی آن رسم شده و یا بر مهری که دارای نقش است فی نفسه اشکال ندارد، ولی اگر به گونه‌یی باشد که بهانه به دست کسانی دهد که تهمت به شیعه می‌زنند، تولید آن و نماز خواندن بر آن جایز نیست، و همچنین اگر موجب تفرق حواس و از بین رفتن حضور قلب در نماز شود کراهت دارد.

منبع:

رساله آموزشی آیت الله خامنه ای