آثار نماز بر شخصیت انسان
نماز به عنوان یک آداب مذهبی دارای اثرات متعدد روانشناختی اسـت، اولاﹰ یـک پـالایش روحی است که انسان انرژی های منفی شارژ شده تا آن لحظه را تخلیـه مـیکنـد و نـوعی سبکی روحی برای انسان در پی خواهد داشت، ثانیﹰا به رفتارهای آتی جهت می دهد، چون هیچ انسان سالم و طالب کمالی از کارهای خلاف فطرت انسانی خوشحال نیست، و بهـرهنمی برد. بنابراین نماز رفتارها را از جهتگیری منفی بـاز مـیدارد (تنهـی عـن الفحـشاء و المنکر)، سومین اثر روانشناختی نماز این است که فضایی را برای مرور رفتارها و رهـایی از قیــد و بنــدهای بیرونــی بــرای فــرد فــراهم مــی کنــد، گــاهی در ایــن زمانهــا انــسان تصمیم گیری های مهم و درستی را صورت بندی می کند، چرا که معمولاﹰ مسلمانان بعـد از نماز گفتگوهای دیگری هم با خود و با خدای خود دارند. از آنجـایی کـه ایـن گفتگوهـا عاری از شهوت و غضب و اوهامند. معمولاﹰ درست و اصولی هستند. چهـارمین اثـر نمـاز سازمـاندهی رفتارهــــا و برنامه ها است . معمولاﹰ مسلمانان براساس نمازی که می خواننـد برش های زمانی متعددی در خلال روز ایجاد می کنند و کارها و برنامه بر مبنای آن تنظـیم
می گردد. پنجمین اثر، آنکه باعث تصویرسازی مثبت ذهنی میگردد معمولاﹰ کسانی که نماز را با توجه میخوانند، بعد از نماز ذهن آنها مثبت تر کار می کند، چرا که احساس اجابت و داشتن یاری گری مطمئن، در آنها زنده می گردد، ترس ها کنار میروند، خشونت ها کـاهش می یابد، مهربانی افزایش می یابد. امید و علاقه در فرد به شکل قابل توجهی فزونی می یابد.
بنابراین ششمین اثر آن این است که رفتار اجتماعی انسان را مثبت تر و مؤثرتر می کند. اگر نماز در رفتار شما اثری ندارد و یا اگر نماز را کنار گذاشته اید با ایـن رویکـرد جدیـد شروع به انجام و یا اقامة آن کنید اولین مانع شـما بـرای شـروع نمـاز یـا خوانـدن آن بـا احساس و رفتاری جدید تـصور شـما از دیگـران اسـت دیگـران همـواره مـا را از تغییـربازمی دارند و مانع حرکت ما به سمت کمال هستند، بنابراین وقتی دیگران بـه جـد یـا بـه تمسخر و شوخی تغییر رفتار شما را مورد سؤال قرار می دهند، بگوئید که در حال تمـرین رفتار جدید هستید و حاضر جواب باشید، برای تسلط بر این مرحله باید انواع برخوردهـا را تصور کنید و از قبل برای آنها جواب داشته باشید اکنون:
1- تصورات خودرا دربـارة نمـاز مـرور کنیـد. مـثلاﹰ برخـی از روی تـرس نمـاز می خوانند، برخی آن را یک آداب قدیمی و برخی وقتی نماز میخوانند احساس راحتی از سنگینی یک تکلیف را دارند، برخی بخشش گناهان، در هر حال هر طور قبلاﹰ فکر کردهاید حالا فکرتان را کمی گسترش دهید و فکر کنید نماز بهترین راه برای نزدیکی به یک منبـع انرژی است که در این سفر چند دقیقه ای شما مملو از انرژی مثبت و معنـوی مـیشـوید . تصور کنید خودتان علاقهمند به این تقریب هستید و برای آن باید فعالیت کنید.
2- هیچ خواستة مادی و دنیایی از خداوند نخواهید، بگذاریـد ذهنتـان آزاد باشـد. البته شما می توانید هر خواسته ای که دلتان می خواهد داشته باشید، و برای اینکه اثر و حال نماز خواندن تغییر کند، چند صباحی، معامله و داد و سـتد را کنـار بگذاریـد، چـون ایـن فکرها انتظارات ما را تغییر میدهند و شکل پرستش به معنای واقعـی را نخواهـد داشـت.
تنها خواسته شما حال معنوی، نشاط روحی، دریافت کمک و تقرب الهی باشد و بـه یـک معنا پرستش را تمرین کنید.
3- قبل از نماز، موقع وضو گرفتن به پـاک شـدن خودتـان و آمـادگی بـرای یـک گفتگوی مؤثر فکر کنید.
4- قبل از شروع نماز حدود دو دقیقه بنـشینید، سـکوت کنیـد، چـشمان خـود را ببندید و ذهن خود را آزاد بگذارید، بگذارید هر چه می خواهد بیاید و بگذرد، شـما هـیچ فکری را دنبال نکنید و با هیچ فکری مبارزه نکنید، به هیچ فکری اجازه ندهید شـما را بـه دنبال خود بکشاند.
5- قبل از شروع نماز با خودتان قرار بگذاریـد ذهنتـان فقـط متمرکـز بـه نمـاز و گفتگوی مؤثر با خداوند باشد مهم این است که افکار مزاحم و شاید مربوط به فعالیت های روزمره، شما را از صحنه خارج نکند.
6- از قبل تصمیم بگیرید چقدر میخواهید نمازتان را طولانی کنیـد، در هـر حـال بهتر است وقت بهینه برای آن بگذارید.
7- وقتی که خیلی خسته هستید، متمرکز کردن ذهن خیلی مشکل است، بهتر است کمی خستگی در کنید.
8- لذت بخش خواهد بود اگر به صوت و لحن خود موقع خواندن نماز، ترتیـل وبا آهنگ بدهید، به این شکل شما تمرکز بیشتری دارید.
9- تصمیم بگیرید هیچ حرکت اضافه ای نداشته باشید تا تمرکز ذهنی شـما بیـشتر شود.
10- ذکرهای نماز را در حال حرکت تکرار نکنید یعنی بگذارید بدن آرام بگیرد و بعد شروع کنید.
11- بعد از نماز حال خود را بنویسید.
12- حداقل یک ماه کارهای فوق را انجام دهید بعد حال خـود را مـورد ارزیـابی قرار دهید.
نماز اول هر ماه قمری
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَ مَا مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَ یَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَ مُسْتَوْدَعَهَا کُلٌّ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَ إِنْ یَمْسَسْکَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا کَاشِفَ لَهُ إِلا هُوَ وَ إِنْ یُرِدْکَ بِخَیْرٍ فَلا رَادَّ لِفَضْلِهِ یُصِیبُ بِهِ مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ سَیَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْرا مَا شَاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ وَ أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ رَبِّ إِنِّی لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْدا وَ أَنْتَ خَیْرُ الْوَارِثِینَ
به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانىاش همیشگى است،هیچ جنبندهاى در زمین نیست،مگر اینکه روزى او بر خدا است و قرارگاه و امانگاهش را خدا مىداند،همه اینها در کتابى روشن است.به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانىاش همیشگى است،اگر خدا به تو زیانى رساند،جز او کسى برطرفکننده آن نیست،و اگر خیرى را براى تو بخواهد،فضل او را بازگردانندهاى نیست،آن را به هرکس از بندگانش بخواهد مىرساند،و او آمرزنده و مهربان است.به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانىاش همیشگى است،خدا به زودى پس از دشوارى آسانى قرار مىدهد،آنچه خدا خواست همان شود،نیرویى نیست مگر به خدا،خدا ما را بس است و نیکو کارگشایى است،کارم را به خدا وامىگذارم که خدا بیناى به بندگان است،معبودى جز تو نیست،من از ستمکاران بودم،پروردگارا من به آنچه از خیر برایم فرود آرى نیازمندم،پروردگارا مرا تنها مگذار،که تو بهترین وارثانى.
اهمیت نماز در کلام و سیره رضوی
امام رضا (ع) میفرمایند: نماز موهبتی است از طرف خداوند مهربان برای بنده،از راه رحمت و عنایت. نماز مطالبه وصال و تقرب بنده به سوی خداوند است...(بحار ج 84 ص 246)
و در روایتی دیگر میفرمایند: هر گاه روز قیامت فرارسد ، بنده را میخوانند، اولین موضوعی که از او سوال میشود نماز است. اگر حدود و شرایط نماز را به طور کامل به جای آورده باشد ، نجات میابد و اگر نمازش را با شرایط و آداب صحت یا قبولی آن به جا نیاورده باشد، او را به آتش می افکنند.(وسایل الشیعه ج3 ص 19)
فردی به نام (رجاع ابن ضحاک) که در طول سفر امام رضا ع از مدینه تا مرو ، محافظ و مواظب امام بود ، میگوید: به خداوند سوگند من مردی با تقواتر از او ندیدم که در تمام اوقاتش به یاد خدا باشد و خوفش از خدا از او شدیدتر باشد، همین که فجر طلوع میکرد نماز صبح را میخواند، سپس مشغول دعا بود تا طلوع آفتاب پس سجده طولانی میکردند، پس از آن مشغول حدیث و موعظه مردم میشدند تا نزدیک اذان ظهر،سپس تجدید وضو کرده و به مصلی میرفتند .ابتدا هشت رکعت نافله ظهر میخواندند ،اذان و اقامه میگفتند و مشغول نماز میشدند.بعد از نماز ظهر نیز به همین منوال ادامه داشت.(بحار ج49 ص 91)
امام رضا (ع) به ابراهیم بن موسی فرمودند:هرگز نماز اول وقت را،بدون علت به تاخیر نینداز،همواره مراقب نماز اول وقت باش.(عیون الاخبار الرضا ج1،ص154)
در آن روزها که مامون جلسه گفت و گو ومناظره تشکیل داده بود وامام (ع)را با عالمان بزرگ ادیان ومذاهب ومکاتب فلسفی به بحث وا داشته بود،امام با عالمان مسیحی و متکلمان وفلسفه دانان به گفت وگو می پرداخت،در یکی از این مناظرات،عمران صابی که از عالمان بزرگ و متکلمان بنام زمان خود بود چنین گفت:(ای عالم ودانای مردم!اگر چنین نبود که تو همگان را به پرسش و سوال فرا خواندی،من هرگز از تو پرسشی نمیکردم،من به کوفه وبصره وشام وجزیره العرب رفته ام وبا متکلمان وسخنوران ودانایان زمانه دیدار داشته ام وهنوز کسی را ندیده ام که به سوالاتم پاسخ قانع کننده بدهد.حال اجازه میدهی که ازتوسوال کنم؟حضرت فرمود:اگردر این جماعت کسی عمران صابی باشد،توهستی؟عرض کرد:آری من عمران صابیم.حضرت فرمود:بپرس ای عمران،ولی با انصاف باش واز سخنسست وناحق و بی دلیل دوری جوی.
گفت:ای سید و آقای من!بخدا سوگند،چیزی جز آن نخواهم که برای من امری را ثابت کنی و من به آن بگروم واز آن در نگذرم،آن گاه سوالاتش را پرسید وامام رضا(ع)به تمامی آنها پاسخ فرمود،درمیانه ی گفتمان،وق نماز فرا رسید،امام رو به مامون کرد وفرمود هنگام نماز است.
عمران عرض کرد:سرورم،بحث مرا قطع مکن،چرا که دل من آماده ی پذیرش سخنانت شده است،حضرت فرمودند:نماز میگذاریم و به گفت وگو باز میگردیم.پس از جای برخاستند.نماز که به پایان رسید امام به مجلس باز گشت و عمران صابی را فرا خواند و فرمود:بپرس ای عمران!وهمچنان عمران پرسش هایش را مطرح میکرد و امام پاسخ میداد و پس از آن می فرمود:پاسخ سوالت را دریافتی؟آری ای مولای من خوب فهمیدم.
درپایان گفت وگو عمران صابی به راه راست هدایت شدوشهادتین گفت ورو به قبله به سجده افتاد واسلام آوردو...(عیون الاخبارالرضاج1.ص154)